Constantine Kyprios: Military Analyst EastMed
Russia’s naval strategy in the Black Sea and the Mediterranean is central to its broader geopolitical ambitions, reflecting a blend of historical imperatives, contemporary strategic interests, and what Russia see as responses to the shifting global dynamics. Moscow’s focus on these regions stems from their strategic location, economic importance, and their role as gateways to project power beyond Russia’s adjust seas as and block any adversary from gaining a foothold. Russia’s ambitions are part of a general strategy of reviving its naval power so to become again the second largest sea power as it was during the Soviet era. A position that can not achieve due to several structural constrains. Never the less a higher strategy with two pillars of concepts has been adopted. The one looks for a bastion defense and submarine warfare in North Atlantic as it had been envisioned by Admiral Gorshkov during the Soviet era. The second looks to the development of means of Sea Denial with the capacity to enforce the concept in the Black Sea, the Baltic Sea and the Mediterranean .
The Black Sea historically has been a cornerstone of Russian naval power. Since the era of Peter the Great, Russia has sought access to warm-water ports to ensure year-round maritime operations, culminating in the annexation of Crimea in 1783. Control over Crimea provided Russia with a strategic foothold in the Black Sea, enabling it to exert influence over the Mediterranean, although limited due to the control of the straits by the Ottoman empire. This has been the epitome of three centuries of Russian policy that looks in exercising control in the Seas of Azov, the Caspian Sea and the Black Sea. Areas that now are considered as a common space . The Soviet Union expanded this maritime tradition, establishing a significant presence in the Mediterranean through the Fifth Operational Squadron, although still faced the same limitations in access due to Turkey this time. After the Cold War, Russia’s naval influence waned, but recent years have witnessed a resurgence as Moscow seeks to reclaim its position as a global maritime power.
The Strategic codex
The strategic concept Moscow has adapted in the Black Sea and the Eastern Mediterranean is that of the French during the late 19th century. Facing a rising Italian power and the Royal Navy dominance of the seas, the French navy looked in to counter the British supremacy with fast raids in the British line of communications – Sea Lines Of Communications (SLOC) – in order to raise the cost of sea transportation. At the same time the French colonies would be protected by shore batteries and torpedo boats . As such the inferior enemy to the French Navy, the Italians, would be attack at its naval bases, while the superior, the Royal Navy, would be faced with asymmetric warfare.
In the Black Sea, Russia’s dominance is anchored by its base in Sevastopol, Crimea, which serves as the headquarters of the Black Sea Fleet. The annexation of Crimea in 2014 reinforced Moscow’s ability to project power within the region and challenge NATO’s presence. It gave Russia the capability to act from the central point of the Black Sea, where Crimea is located, upgrading the strike capabilities of all the forces as and their logistic and intelligence capacities. Further it allows the use of the former Soviet infrastructure, maintenance and shipyard facilities, while it has reduced the Ukrainian coastline and gave to Moscow the capacity to control it while deny Kiev’s access to the open sea .
The acquisition of Crimea is the epitome of a strategy to re assert Russia as the predominant Black Sea power that began with the intervention in Georgia in 2008 and the amphibious landings in Abkhazia . In this way Moscow seeks to control the Black Sea vital maritime routes as they are critical conduits for energy, food exports and trade. By dominating this space, Russia can influence regional commerce and energy transit corridors. Countering NATO expansion, is one more aspect of Russia’s Naval policy. Moscow views NATO’s activities in the Black Sea as a direct threat and it has responded with military build-ups, including deploying advanced missile systems and conducting regular naval exercises, while the climax of this policy is the invasion of Ukraine. In those lines Russia is planning to use its navy to support regional allies by bolstering friendly governments and separatist movements, as seen in Abkhazia and South Ossetia. The benefits of this policy are materialized already in the former regions of Georgia where the separatist government has agreed in permitting the construction of a military base in Ochamchire that will increase the Black Sea Fleet projection in the area .
Those actions are seen as a response to the expansion of NATO in the area. Romania’s and Bulgaria’s entrance in NATO during the fifth round of the Organization expansion in 2004 challenged the one absolute supremacy that Russia had in the Black Sea since the Crimean war of 1854. The possibility of NATO also incorporating Georgia and Ukraine as it has been declared during the 2008 Bucharest Summit, would have as a result the changing of the strategic dimensions completely in the Black Sea, leaving Russia with a small coast line between the Taman peninsula opposite Crimea and the North Caucasus while NATO would be enclosing the Black Sea littoral .
As such it should not be a surprise that the Black Sea holds critical strategic importance for Russia strategic thinking, functioning both as geopolitical stronghold and a vital maritime artery for trade and military operations. Since the annexation of Crimea in 2014, Russia has intensified its naval policy in the region, seeking to bolster its influence and counter what it perceives as threats from NATO and neighboring states. In this respect the strength of the Russian Fleet of the Black Sea has been increased since 2014 with the acquisition of three missile frigates, six attack submarines twenty missile corvettes and several smaller units such as patrol and missile ships, with all despite their size capable of carrying a large number of long-range missile systems . Strengthening the fleet is not the only action of Russian’s naval policy in the region. Long range air defense like the S-400 with a range of 400 kms and surface to surface missile batteries like the K-300P Bastion with a range of 300 kms have been placed in Crimea, where in conjunction with medium and small missile ships are planned to create an Anti-Access and Area Denial (A2/AD) network that will prevent any adversary to infiltrate the area .
However, control of the Black Sea and especially of Crimea and the Sea of Azov, has one more dimension, a great one in the Russian higher strategy. That is the use of inland water ways to transport naval units from one area to another. The Soviet Union, a vast expanse of territory that spanned two continents, was endowed with an extensive network of rivers, lakes, and canals that formed one of the most significant inland waterway systems in the world. These waterways played a crucial role in the country’s economic framework, enabling the movement of goods, enhancing trade, and connecting remote regions with industrial hubs. In 1939 a vast program to interconnect through water routes and canals the White Sea, the Black Sea, the Baltic and the Caspian took place . In this network, the two most notable were the Volga River and the White Sea – Baltic Canal. The first, the longest river in Europe, served as a major transportation route connecting the interior regions to the Caspian Sea. The construction of the Volga-Don Canal in the late 1950s linked the Volga River to the Don River, further integrating trade and internal communication routes. The White Sea – Baltic Canal completed in the early 1930s was an ambitious project that connected the two Seas, promoting maritime trade routes and enhancing naval mobility.
The USSR’s extensive network of rivers, including the Volga, Dnieper, and Don, provided unique opportunities and obstacles for the movement of naval assets. During the Soviet Union era the Northern Fleet based in the Arctic, the Baltic Fleet, the Black Sea Fleet, and the Pacific Fleet had distinct operational areas that required efficient logistical support. The river systems of the USSR, particularly the Volga and its tributaries, became critical arteries for moving naval assets, supporting both peacetime maneuvers and wartime operations. The movement of naval units along the rivers was integrated with other transportation methods. For instance, units moved by river could be quickly transferred to rail or road networks for rapid deployment, particularly in regions where road infrastructure supported heavy military traffic. Key river ports were established and upgraded to accommodate the needs of the naval units.
Facilities at ports like Astrakhan, Togliatti, and Volgograd allowed for efficient loading, unloading, and maintenance of naval assets, providing bases from which these units could launch operations or engage in training exercises. For the matter Russia is currently looking to expand its depth universally to 4.5 meters in order to facilitate further the movement of naval assets . However, the transporting of naval units through the river system was fraught with challenges. Seasonal variations, such as winter ice or summer droughts, presented considerable obstacles. The White Sea – Baltic Sea canal it is frozen for the winter as and the intermediate lakes, so it is nearly impossible to navigate. To counter this problem both the Soviet Union as and Russia, maintain a large fleet of river icebreakers that can possible support the navigation of those inland water ways during the winter, although with some limitations. The Soviet military had to account for varying water levels and environmental conditions when planning transport, leading to the development of more resilient vessels and logistical strategies. The ability to transport naval forces effectively via river systems had profound implications for Soviet military strategy. However, it did allow for the rapid repositioning of naval units although with certain limitations, bolstering the USSR’s ability to project power over land and into neighboring regions. This capability supported the institution of a strong naval presence in strategic waterways and contributed to the defense of its vast borders.
This network has been inherited by Russia, that seeks not only to maintain, but as noted, to expand it and used it. It plays a significant role in moving military assets in an internal line of communication facilitating the movement of naval assets between Black Sea, Caspian Sea, the Baltic, and the White Sea in the Artic. The network is called the United Deep-Water System, UDWS, and with a depth of 4 to 4.5 meters allows its use by warships up to 5.000 tons as the corvettes and frigates the Russian Navy is currently building, and it can also allow it use by surfaced submarines like the Kilo Class . For the matter, since the early stages of the war in Ukraine, the Russian navy of the Black Sea, was strengthened with units that were transferred from the flotilla of the Caspian Sea . The latter is a force of 27 units consisted by missile corvettes, landing crafts and minesweepers. It should not come as a surprise that President Putin has made a declaration describing the ‘Azov-Black Seas basin as a whole’ and that the sovereign and international rights of Russia in the area should be conceived as a long-term task of Russia’s maritime policy .
Indeed, by the acquisition of Crimea, Russia had achieved initially the securing of the Line of communications, SLOC, between the Sea of Azov and the Black Sea, which was challenged by the control of one part of the straits by Ukraine, while with the incorporation of the coastal areas that Ukraine had in the Azov Sea, secures from any threat the exit of the UDWS as and its continuity to the open areas of the Black Sea. As such naval units from the Baltic, the Caspian and Russia’s Atlantic fleet can now move into the Black Sea unmolested when it is needed, and return to home base when they are not. In this way Russia is bypassing to an extent the NATO controlled North Atlantic -straits to Gibraltar – Mediterranean route, and it is also shortening up the duration of the trip. Further it allows the vulnerable small and almost land locked Baltic Sea fleet with limited size units, to retreat in the White or Black Seas, avoiding so blockade or destruction, while reinforcing another area of operations. Considering also that Russia has place emphasis on medium and small naval units bellow 5.000 ton equipped with long range missiles, the importance of the UDWS as and the control of its access is ever increasing.
Regarding the Mediterranean, the Russian naval strategy is a continuation of the strategy of Russia in the Black Sea. Russia sees the Mediterranean in many ways, one it looks upon the sea as a forward area of defense against adversaries. Another it sees the Black and Caspian Seas as routes towards it and channels that through the Mediterranean would project power in the adjust regions notably the Middle East and North Africa . To summon it up, Russia is looking by deploying naval forces in the Mediterranean in to increasing its security, while at the same time presents its self as an alternative power to the United States . Further the Mediterranean is viewed by Moscow as a common space of Europe, Africa and the Middle East, in which beside exercising influence with its naval presence, it can also project a certain control in chokepoints such as the Suez Canal and the Strait of Gibraltar . With the establishment of a permeant naval force is looking in to supervising the approaches to the Black Sea, and so to Russia, as and to draw the adjust nations into its alliance system. An effort that had targeted Egypt and Cyprus with mixed results. Its involvement in the Libyan civil war is an effort on those lines and in order to secure a base that will serve its operations in the Eastern Mediterranean and will also expand them further in the central and western part of the sea . An effort that takes a great importance in the eve of the collapse of the Assad regime and the possibility of losing Russia’s only base in the Mediterranean. So it should not be a surprise that armaments supply to Tobruk has been in an increasing volume as and of the Russian personnel that resides in Libya. To the letter we need also to add the presence of the Africa Corps, a Russian paramilitary group similar to the Wagner unit in an effort to boost Russia’s allies in the country.
As such supporting its Middle Eastern allies is one more reason for Russia’s naval presence and it has been instrumental in its military intervention in Syria, where it supported the Assad regime. Russia’s naval operations in the Mediterranean have also bolstered its broader strategy of securing alliances with key regional powers like Egypt and Algeria. Finally, as and with its naval policy in the Black Sea, NATO is one more preoccupation in Russian strategic thinking where it considers that it challenges Western Dominance by asserting a presence in the Mediterranean, while with naval exercises and deployments also signal its ability to operate in the region and beyond. The main instrument of exercising this power in the Mediterranean, is the Black Sea fleet . Notably during the Russian involvement of 2015 in Syria, it undertook the main task of providing supplies to the front latter known as the ‘Syrian Express’, while at least up to four of the fleet Kilo class submarines were deployed in the area also firing their missiles . As such the control of Crimea and the sea of Azov, it does allow Russia not only to reinforce the Black Sea Fleet but also its presence in the Mediterranean. Although that large units still have to do the long trip around NATO control Western Europe coastline.
Tacking in consideration its inability to act in the North Atlantic to the extent the Soviet Union did, Russia has gone in to investing heavily in modernizing its Black Sea Fleet and Mediterranean contingent. Key advancements include the Kalibr Cruise Missiles that have enhanced Russia’s ability to strike targets across the region. Its Submarine Modernization program were advanced submarines such as the Varshavyanka-class, Improved Kilo-class, bolster Russia’s underwater capabilities and its investment in A2/AD (Anti-Access/Area Denial) Systems with the deployment of advanced air defense and missile systems in Crimea, and up until recently Syria, which extend Russia’s ability to deny adversaries’ freedom of movement. Moscow sees its self in a similar situation with that of France at the end of the 19th century. That is of facing challenges in multi sea fronts while it conceives as a threat the expansion of NATO in Europe, a threat that it is needed to be addressed in the Black Sea and the Mediterranean. Due however to the limitation on resources and facilities, it does not have the same capabilities as it did during the Cold War era and it has to restrict its self to other means. As to achieve and maintain the world power status that it desires, it needs to control the adjust seas and so a doctrine of Sea Denial influenced by the Jeune Ecole it has been applied . The most notable examples of this concept are the Black Sea and the Capsian Sea fleets.
Accordingly, the Russian military thinking has place recourses in the advancement of its land-based surface to surface missiles, while it has been upgrading its air arm in order to carry new generation anti-ship missiles and deploy them in the Black Sea. Its purpose is to establish a network of Sea Denial capabilities enforcing the concept, and then expanding it to the Mediterranean. However, limitations in the forward deployment of the Russian navy are set by the Montreux convention regarding the passage of ships from the straits as and the current uncertainty regarding the establishment of naval facilities and logistic support in the Mediterranean. The Montreux treaty indeed place some limitations to the actions of Russia in regards to its desires in the Mediterranean, however it does not prevent the ships of the Russian Navy of the Black Sea from transit to the Mediterranean while Russia is at peace and it obliges to allow them to return to their home bases when Russia is at war. On the other side it places restrictions to the non-riparian states, allowing them a maximum aggregate tonnage of 45.000 tons for all non-riparian warship in the Black Sea and a duration of stay in the area for 21 days.
Conclusions
Russia’s annexation of Crimea significantly altered the strategic calculus in the Black Sea. Sevastopol, home to the Black Sea Fleet, provides a year-round ice-free port and serves as the cornerstone of Russia’s naval operations in the region. The militarization of Crimea has included the deployment of advanced missile systems, such as the Bastion-P coastal defense missiles, air defense units and modernized naval assets, while Russia has prioritized upgrading its Black Sea Fleet, replacing aging Soviet-era vessels with advanced frigates, corvettes, and submarines all equipped with Kalibr cruise missiles. These modern platforms enhance Russia’s capacity for precision strikes, anti-access/area denial (A2/AD) operations and power projection beyond the region. Further the Black Sea is a critical node for energy infrastructure, including pipelines and offshore resources. Russia has sought to assert dominance over these assets clashing with Ukraine and other littoral states. The seizure of Crimean maritime zones enabled Russia to claim extensive oil and gas reserves in the Black Sea, further cementing its energy leverage.
During the war in Ukraine, the latter has managed to achieve some crushing defeats at the Russian navy using her own denial tactics. The sinking of Moskva by surface-to-surface missiles as and other Russian navy units in similar operations, including those using Unmanned Surface Vessels (USVs), resulted to the ejection of the Black Sea navy from the Western side of the sea . However, those success have not altered the established situation, as Russia’s concept is based on Sea Denial with the use of long-range missiles from land, sea and air units and not physical presence of the Russian navy in the Ukrainian coast line. Further the Russian submarine fleet has remained unchallenged due to the lack of relative Ukrainian means to counter it. In any case, it has proven a draw back and a challenge for Russian supremacy in the Black Sea.
However, the effect of the sanctions due to the Russian actions is a different matter altogether. To begin with, the Russian industry has lost access to Western technology that resulted to a halt of many projects. Electronics, machine tools and other material that used to be imported from Western states now must found another source of supply. The same is relevant from material coming from Ukraine, where the Ukrainian supply engines have been replaced by imports from China that are incorporated in Russian warships with a small level of success . Further the naval program of Russia has to face multipole challenges such as small number of shipyards, short number of skilled workforce and an increasing number of demands from the civil sector and the military, not least to include the lower quality of products produced from the Russian industry in compare to the Western material used to be imported.
Russia’s naval strategy in the Mediterranean and the Black Sea has significant implications. Moscow’s assertive posture has escalated tensions with NATO, prompting increased Western military deployments and exercises in the region. On the other side control over Black Sea routes allows Russia to influence Europe’s energy supply chains, particularly in the context of pipeline competition and sanctions, however this will only higher the tensions with the West. Further Russian naval activities often exacerbate existing conflicts, as seen in Ukraine and Syria, where naval forces play a supporting role in broader military campaigns. In any respect, Russia’s naval policy in the Mediterranean and the Black Sea is a testament to its determination to secure strategic depth and influence beyond its borders. By leveraging historical ties, modern capabilities, and strategic geography, Moscow aims to challenge Western dominance and assert itself as a pivotal player in global security dynamics. However, this assertiveness also risks further militarization and instability in these vital regions, highlighting the delicate balance between power projection and regional peace while alienating Russia further.
1 Riber Johannes (summer 2022) p 69, ‘Russia’s twenty first century naval strategy, combining admiral
Gorshkov with the Jeune Ecole’, Naval war college review, Volume 75.
2 Kasapoglu Can (June 10 2021), ‘Russia’s Ambitious Military-Geostrategic Posture in the Mediterranean’,
Carnegie Endowment for International Peace.
3 Riber Johannes (summer 2022) p 73, ‘Russia’s twenty first century naval strategy, combining admiral
Gorshkov with the Jeune Ecole’, Naval war college review, Volume 75.
4 Kollakowski Tobias , ‘Interpreting Russian aims to control the Black Sea region through naval geostrategy
(Part One): ‘The Azov-Black Sea basin as a whole[…] This is, in fact, a zone of our strategic interests’, The
Journal of Slavic Military Studies, Volume 36, 2003
5 Riber Johannes (summer 2022) p 77-79, ‘Russia’s twenty first century naval strategy, combining admiral
Gorshkov with the Jeune Ecole’, Naval war college review, Volume 75.
6 Petersen B. Michael (July 9 2024), ‘Assessing Russian plans for military regeneration’, Chatham House
7 Kollakowski Tobias , ‘Interpreting Russian aims to control the Black Sea region through naval geostrategy
(Part One): ‘The Azov-Black Sea basin as a whole[…] This is, in fact, a zone of our strategic interests’, The
Journal of Slavic Military Studies, Volume 36, 2003
8 Riber Johannes (summer 2022) p 77-79, ‘Russia’s twenty first century naval strategy, combining admiral
Gorshkov with the Jeune Ecole’, Naval war college review, Volume 75
9 Gorenburg Dmitry (July 2019), ‘Russia’s Naval Strategy in the Mediterranean’ George C. Marshall
European Center for Security Studies.
10 Possony Stefan (Augoust 1947), “European Russia’s Inland Waterways – Past, Present, and Future’, US
Naval Institute, Vol. 73/8/534
11 Jaghdani Jamali ( 27 November 2023) p 25, ‘The Strategic Significance of the Russian Volga River
System’, RUSSIAN ANALYTICAL DIGEST, No304
12 Jaghdani Jamali ( 27 November 2023) p 24, ‘The Strategic Significance of the Russian Volga River
System’, RUSSIAN ANALYTICAL DIGEST, No304
13 Jaghdani Jamali ( 27 November 2023) p 25, ‘The Strategic Significance of the Russian Volga River
System’, RUSSIAN ANALYTICAL DIGEST, No304
14 Kollakowski Tobias , ‘Interpreting Russian aims to control the Black Sea region through naval geostrategy
(Part One): ‘The Azov-Black Sea basin as a whole[…] This is, in fact, a zone of our strategic interests’, The
Journal of Slavic Military Studies, Volume 36, 2003
15 Kasapoglu Can (June 10 2021), ‘Russia’s Ambitious Military-Geostrategic Posture in the Mediterranean’,
Carnegie Endowment for International Peace.
16 Gorenburg Dmitry (July 2019), ‘Russia’s Naval Strategy in the Mediterranean’ George C. Marshall
European Center for Security Studies.
17 Riber Johannes (summer 2022) p 77-79, ‘Russia’s twenty first century naval strategy, combining admiral
Gorshkov with the Jeune Ecole’, Naval war college review, Volume 75
18 Riber Johannes (summer 2022) p 81, ‘Russia’s twenty first century naval strategy, combining admiral
Gorshkov with the Jeune Ecole’, Naval war college review, Volume 75
19 Fasanotti s. Federica (25 June 2024). ‘The Russian strategy in the Mediterranean’,
HTTPS://WWW.GISREPORTSONLINE.COM/R/RUSSIA-MEDITERRANEAN/
20 Kasapoglu Can (June 10 2021), ‘Russia’s Ambitious Military-Geostrategic Posture in the Mediterranean’,
Carnegie Endowment for International Peace.
21 Riber Johannes (summer 2022) p 77-79, ‘Russia’s twenty first century naval strategy, combining admiral
Gorshkov with the Jeune Ecole’, Naval war college review, Volume 75.
22 Riber Johannes (summer 2022) p 76, ‘Russia’s twenty first century naval strategy, combining admiral
Gorshkov with the Jeune Ecole’, Naval war college review, Volume 75.
23 Petersen B. Michael (July 9 2024), ‘Assessing Russian plans for military regeneration’, Chatham House.
24 Petersen B. Michael (July 9 2024), ‘Assessing Russian plans for military regeneration’, Chatham House.
Η Ρωσική γεωστρατηγική ναυτική πολιτική στη Μαύρη Θάλασσα και τη Μεσόγειο, μια ευρύτερη περιφερειακή πρόκληση.
Κωνσταντίνος Κύπριος: Στρατιωτικός Αναλυτής EastMed
Η ναυτική στρατηγική της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα και τη Μεσόγειο είναι υψίστης σημασίας για τις ευρύτερες γεωπολιτικές φιλοδοξίες της και αντανακλά ένα μείγμα ιστορικών αναγκών, σύγχρονων στρατηγικών συμφερόντων και αυτό που η Ρωσία βλέπει ως απαντήσεις στις μεταβαλλόμενες παγκόσμιες δυναμικές. Το ενδιαφέρον της Μόσχας για αυτές τις περιοχές προέρχεται από τη στρατηγική τους τοποθεσία, την οικονομική τους σημασία και τον ρόλο τους ως πύλες για την προβολή ισχύος πέρα από τις θάλασσες που γειτνιάζουν με τη Ρωσία όπως και για την αποτροπή οποιουδήποτε αντιπάλου να αποκτήσει πρόσβαση σε αυτές. Οι φιλοδοξίες της Ρωσίας αποτελούν μέρος μιας γενικής στρατηγικής αναβίωσης της ναυτικής της ισχύος ώστε να ξαναγίνει η δεύτερη μεγαλύτερη ναυτική δύναμη όπως ήταν και κατά την περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης. Μια θέση που δεν μπορεί να επιτευχθεί λόγω εσωτερικών περιορισμών. Παρ’ όλα αυτά, έχει υιοθετηθεί μία ανώτερη στρατηγική με δύο πυλώνες αντιλήψεων. Ο πρώτος στοχεύει στην δημιουργία μιας πολύ-επίπεδης αμυντικής βάσης ενώ έμφαση δίνεται στον επιθετικό υποβρυχιακό πόλεμο στον Βόρειο Ατλαντικό. Ένας πυλώνας σύμφωνος με την αντίληψη που είχε αναπτύξει ο ναύαρχος Γκορσκόφ κατά τη Σοβιετική εποχή. Ο δεύτερος στοχεύει στην ανάπτυξη πλατφόρμων Άρνησης Πρόσβασης με δυνατότητες να επιβάλουν αυτήν την αντίληψη στην Μαύρη Θάλασσα, τη Βαλτική Θάλασσα και τη Μεσόγειο .
Η Μαύρη Θάλασσα ιστορικά έχει υπήρξει θεμέλιος λίθος της Ρωσικής ναυτικής ισχύος. Από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου, η Ρωσία επιδίωξε την πρόσβαση σε λιμένες θερμών υδάτων για να διασφαλίσει ναυτικές επιχειρήσεις καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, κορυφαία στιγμή της οποίας ήταν η προσάρτηση της Κριμαίας το 1783. Ο έλεγχος της Κριμαίας παρείχε στη Ρωσία μια στρατηγική βάση στη Μαύρη Θάλασσα, επιτρέποντάς της να ασκεί επιρροή στη Μεσόγειο, αν και περιορισμένη λόγω ελέγχου των στενών από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η προσάρτηση της όμως υπήρξε η επιτομή τριών αιώνων Ρωσικής πολιτικής που επιδίωκε τον έλεγχο στις Θάλασσες του Αζόφ, της Κασπίας και της Μαύρης Θάλασσας. Περιοχές που τώρα θεωρούνται κοινός χώρος . Η Σοβιετική Ένωση επεκτάθηκε πάνω σε αυτή τη ναυτική παράδοση, εδραιώνοντας περαιτέρω μια σημαντική παρουσία στη Μεσόγειο μέσω της Πέμπτης Επιχειρησιακής Μοίρας, αν και και πάλι αντιμετώπισε τους ίδιους περιορισμούς στην πρόσβαση λόγω της Τουρκίας αυτή τη φορά. Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, η ναυτική επιρροή της Ρωσίας μειώθηκε, αλλά τα τελευταία χρόνια έχουμε παρατηρήσει μια αναγέννηση καθώς η Μόσχα επιδιώκει να αναδειχθεί ξανά ως παγκόσμια ναυτική δύναμη.
Η Στρατηγική διάσταση
Η στρατηγική αντίληψη που έχει υιοθετήσει η Μόσχα στη Μαύρη Θάλασσα και στη Ανατολική Μεσόγειο είναι αυτή των Γάλλων κατά τη διάρκεια του τέλους του 19ου αιώνα. Αντιμέτωπη με μια ανερχόμενη Ιταλική δύναμη και την κυριαρχία του Βασιλικού Ναυτικού στις θάλασσες, το Γαλλικό Ναυτικό επιδίωξε να αναχαιτίσει την βρετανική κυριαρχία με επιδρομές στη βρετανική γραμμή θαλάσσιων επικοινωνιών – Sea Lines Of Communications (SLOC) – προκειμένου να αυξήσει το κόστος της θαλάσσιας μεταφοράς. Ταυτόχρονα, οι Γαλλικές αποικίες προστατεύονταν από επάκτιες οχυρώσεις και τορπιλοβόλα . Κατά αυτόν τον τρόπο, η αντίληψη πρόβλεπε ότι ο εχθρός του Γαλλικού Ναυτικού στην Μεσόγειο, οι Ιταλοί, θα καταστρεφόντουσαν στις ναυτικές τους βάσεις, ενώ ο ισχυρότερος, το Βασιλικό Ναυτικό, θα αντιμετωπιζόταν με ασύμμετρο πόλεμο.
Στη Μαύρη Θάλασσα λοιπόν, η κυριαρχία της Ρωσίας βασίζεται πλέον στη βάση της στη Σεβαστούπολη, στην Κριμαία, που λειτουργεί ως το στρατηγικό κέντρο του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας. Η προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 ενίσχυσε την ικανότητα της Μόσχας να προβάλλει δύναμη στην περιοχή και να αμφισβητεί την παρουσία του ΝΑΤΟ στην περιοχή. Της έδωσε τη δυνατότητα να ενεργήσει από το κεντρικό σημείο της Μαύρης Θάλασσας, όπου βρίσκεται η Κριμαία, αναβαθμίζοντας τις επιθετικές ικανότητες όλων των όπλων της καθώς και τις λογιστικές τους ικανότητες και τις ικανότητες συλλογής πληροφορίων. Επιπλέον, επιτρέπει τη χρήση της πρώην Σοβιετικής υποδομής, των εγκαταστάσεων συντήρησης και ναυπηγείων, ενώ έχει μειώσει την ακτογραμμή της Ουκρανίας και έχει δώσει στη Μόσχα τη δυνατότητα να την ελέγχει αποτρέποντας την πρόσβαση του Κιέβου στην ανοικτή θάλασσα .
Η απόκτηση της Κριμαίας είναι η επιτομή μιας στρατηγικής να επαναβεβαιωθεί η Ρωσία ως η κυρίαρχη δύναμη στη Μαύρη Θάλασσα που ξεκίνησε με την παρέμβαση στη Γεωργία το 2008 και τις αμφίβιες αποβάσεις στην Αμπχαζία . Με αυτόν τον τρόπο, η Μόσχα επιδιώκει να ελέγξει τις κρίσιμες θαλάσσιες οδούς της Μαύρης Θάλασσας, καθώς είναι υψίστης σημασίας όσον αφορά την μεταφορά ενέργεια, την εξαγωγή τροφίμων και του εμπορίου. Με την κυριαρχία σε αυτό το χώρο, η Ρωσία σκοπεύει λοιπόν να επηρεάσει το περιφερειακό εμπόριο και τους διαδρόμους μεταφοράς ενέργειας. Η αντίσταση στην επέκταση του ΝΑΤΟ είναι μία ακόμα πτυχή της Ρωσικής ναυτικής πολιτικής. Η Μόσχα θεωρεί τις δραστηριότητες του ΝΑΤΟ στη Μαύρη Θάλασσα ως άμεση απειλή και έχει απαντήσει με στρατιωτική αναβάθμιση της παρουσίας της στην περιοχή που περιλαμβάνει την ανάπτυξη προηγμένων συστημάτων πυραύλων και τη διεξαγωγή τακτικών ναυτικών ασκήσεων, ενώ κορύφωση αυτής της πολιτικής είναι η εισβολή στην Ουκρανία. Περαιτέρω, η Ρωσία σχεδιάζει να χρησιμοποιήσει το ναυτικό της για να υποστηρίξει περιφερειακούς συμμάχους, ενισχύοντας φιλικές κυβερνήσεις και αυτονομιστικά κινήματα, όπως έκανε στην Αμπχαζία και τη Νότια Οσετία. Τα οφέλη αυτής της πολιτικής υλοποιούνται ήδη σε πρώην περιοχές της Γεωργίας, όπου η αυτονομιστική κυβέρνηση έχει συμφωνήσει να επιτρέψει την κατασκευή μιας στρατιωτικής βάσης στο Ότσαμπτσιρε . Μιας βάσης που θα αυξήσει την προβολή ισχύος του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας στην περιοχή.
Αυτές οι ενέργειες θεωρούνται ως απάντηση στην επέκταση του ΝΑΤΟ στην περιοχή. Η είσοδος της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας στο ΝΑΤΟ κατά τη διάρκεια του πέμπτου γύρου επέκτασης της Οργάνωσης το 2004 αμφισβήτησε την απόλυτη κυριαρχία που είχε η Ρωσία στη Μαύρη Θάλασσα από τον Κριμαϊκό πόλεμο του 1854 και μετά. Η πιθανότητα το ΝΑΤΟ να ενσωματώσει τη Γεωργία και την Ουκρανία, όπως είχε δηλωθεί κατά τη διάρκεια της Συνόδου Κορυφής του Βουκουρεστίου το 2008, θα είχε ως αποτέλεσμα την πλήρη αλλαγή των στρατηγικών διαστάσεων στη Μαύρη Θάλασσα, αφήνοντας τη Ρωσία με μια μικρή ακτή ανάμεσα στην χερσόνησο του Τάμαν απέναντι από την Κριμαία και τον Βόρειο Καύκασο, ενώ το ΝΑΤΟ θα περιέκλειε τη Μαύρη Θάλασσα .
Ως αποτέλεσμα, δεν θα πρέπει να προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η Μαύρη Θάλασσα έχει κρίσιμη σημασία για τη Ρωσική στρατηγική σκέψη, λειτουργώντας τόσο ως γεωπολιτική οχυρωμένη βάση όσο και ως ζωτική ναυτική αρτηρία για το εμπόριο και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Από την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, η Ρωσία έχει εντείνει την ναυτική της πολιτική στην περιοχή, επιδιώκοντας να ενισχύσει την επιρροή της και να αντισταθεί σε ότι αντιλαμβάνεται ως απειλή από το ΝΑΤΟ και τα γειτονικά κράτη. Σε αυτό το πλαίσιο, η δύναμη του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας έχει αυξηθεί από το 2014 με την απόκτηση τριών φρεγατών, έξι επιθετικών υποβρυχίων, είκοσι κορβέτων και αρκετών μικρότερων μονάδων όπως πλοία περιπολίας και ταχέα περιπολικά κατευθυνόμενων πυραύλων, όλα ικανά παρά το μέγεθός τους, να μεταφέρουν μεγάλο αριθμό μακρού βεληνεκούς πυραυλικών συστημάτων . Η ενίσχυση του στόλου δεν είναι η μόνη δράση της Ρωσικής ναυτικής πολιτικής στην περιοχή. Έχουν τοποθετηθεί συστήματα αντιαεροπορικής άμυνας μεγάλου βεληνεκούς όπως τα S 400 με εμβέλεια 400 χιλιομέτρων και πυραυλικά συστήματα επιφανείας/επιφανείας όπως τα K 300 P Bastion με εμβέλεια 300 χιλιομέτρων στην Κριμαία. Αυτά σε συνδυασμό με μονάδες επιφανείας πυραύλων μέσου και μικρού μεγέθους σχεδιάζεται η δημιουργία ενός δικτύου Anti-Access and Area Denial (A2/AD)- Άρνησης Πρόσβασης και Άρνησης Περιοχής- που θα αποτρέψει οποιονδήποτε αντίπαλο από το να διεισδύσει στην περιοχή .
Ωστόσο, ο έλεγχος της Μαύρης Θάλασσας, και ειδικά της Κριμαίας και της Θάλασσας του Αζόφ, έχει μια επιπλέον διάσταση ιδιαίτερα σημαντική στη Ρωσική ανώτερη στρατηγική. Αυτή είναι η αξιοποίηση των εσωτερικών υδάτων για τη μεταφορά ναυτικών μονάδων από μια περιοχή σε άλλη. Η Σοβιετική Ένωση, μια αχανής έκταση εδάφους που εκτεινόταν σε δύο ηπείρους, διέθετε ένα τεράστιο δίκτυο ποταμών, λιμνών και καναλιών που σχημάτιζε ένα από τα πιο σημαντικά συστήματα εσωτερικών επικοινωνιών στον κόσμο. Αυτές οι υδάτινες οδοί έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στο οικονομικό πλαίσιο της χώρας, διευκολύνοντας τη μεταφορά αγαθών, ενισχύοντας το εμπόριο και συνδέοντας απομακρυσμένες περιοχές με βιομηχανικά κέντρα. Το 1939 πραγματοποιήθηκε ένα γιγαντιαίο πρόγραμμα διασύνδεσης μέσω υδάτινων διαδρομών και καναλιών της Λευκής Θάλασσας, της Μαύρης Θάλασσας, της Βαλτικής και της Κασπίας . Σε αυτό το δίκτυο, τα δύο πιο σημαντικά ήταν ο ποταμός Βόλγας και το κανάλι Λευκής Θάλασσας – Βαλτικής. Ο πρώτος, ο μεγαλύτερος ποταμός στην Ευρώπη, χρησίμευε ως κύρια διαδρομή μεταφοράς που συνέδεε τις εσωτερικές περιοχές με τη Θάλασσα της Κασπίας. Η κατασκευή του καναλιού Βόλγα-Ντον στα τέλη της δεκαετίας του 1950 συνέδεσε τον ποταμό Βόλγα με τον ποταμό Ντον, ενοποιώντας ακόμη περισσότερο τις διαδρομές εμπορίου και εσωτερικής επικοινωνίας. Το κανάλι Λευκής Θάλασσας – Βαλτικής, που ολοκληρώθηκε στα αρχές της δεκαετίας του 1930, ήταν ένα φιλόδοξο έργο που συνέδεε τις δύο θάλασσες, προάγοντας τις ναυτικές εμπορικές διαδρομές και ενισχύοντας τις δυνατότητες μετακίνησης ναυτικών μονάδων.
Το εκτενές δίκτυο ποταμών της ΕΣΣΔ, συμπεριλαμβανομένων των Βόλγα, Δνείπερου και Ντον, παρείχε μοναδικές ευκαιρίες και αλλά και εμπόδια για τη μετακίνηση ναυτικών δυνάμεων. Κατά την περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης, ο Βόρειος Στόλος που είχε βάση στην Αρκτική, ο Βαλτικός Στόλος, ο Στόλος της Μαύρης Θάλασσας και ο Ειρηνικός Στόλος είχαν διακριτές επιχειρησιακές περιοχές που απαιτούσαν αποτελεσματική λογιστική υποστήριξη. Τα ποτάμια συστήματα της ΕΣΣΔ, ιδιαίτερα ο Βόλγας και οι παραπόταμοί του, έγιναν κρίσιμες αρτηρίες για τη μετακίνηση ναυτικών δυνάμεων, υποστηρίζοντας τόσο τις ασκήσεις όσο και τις πολεμικές επιχειρήσεις. Η μετακίνηση ναυτικών μονάδων κατά μήκος των ποταμών περιελάβανε πολυδιάστατες δυνατότητες. Για παράδειγμα, οι μονάδες που μεταφέρονταν με ποτάμι μπορούσαν να αποβιβαστούν γρήγορα σε σιδηροδρομικά ή οδικά δίκτυα για ταχεία ανάπτυξη και το αντίστροφο, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου η οδική υποδομή υποστήριζε κορεσμένη στρατιωτική κυκλοφορία. Περαιτέρω, ποτάμιοι λιμένες δημιουργήθηκαν και αναβαθμίστηκαν για να καλύψουν τις ανάγκες των ναυτικών μονάδων.
Οι εγκαταστάσεις σε λιμένες όπως το Αστραχάν, το Τογκλιατί και το Βόλγκογκραντ επέτρεπαν την αποτελεσματική φόρτωση, εκφόρτωση φορτίων καθώς και την συντήρηση των ναυτικών μέσων, παρέχοντας βάσεις από τις οποίες αυτές οι μονάδες μπορούν να επιχειρούν ή να συμμετάσχουν σε ασκήσεις. Μάλιστα η Ρωσία εξετάζει επί του παρόντος την επέκταση του βάθους των ποτάμιων αυτών οδών σε ολόκληρη τη χώρα στα 4,5 μέτρα προκειμένου να διευκολυνθεί ακόμη περισσότερο η μετακίνηση ναυτικών δυνάμεων . Ωστόσο, η μεταφορά ναυτικών μονάδων μέσω του ποτάμιου συστήματος ήταν γεμάτη προκλήσεις. Οι εποχιακές μεταβολές, όπως το πάγωμα των ποταμών κατά τον χειμώνα ή οι καλοκαιρινές ξηρασίες, παρουσίαζαν σημαντικά εμπόδια. Το κανάλι Λευκής Θάλασσας – Βαλτικής παγώνει κατά την διάρκεια του χειμώνα όπως και οι λίμνες που χρησιμοποιούνται για την σύνδεση τους. Η Σοβιετική Ένωση διέθετε ένα μεγάλο στόλο από ποτάμια παγοθραυστικά, ένα στόλο που έχει κληρονομήσει και διατηρεί και η Ρωσία. Ως αποτέλεσμα τα συγκεκριμένα πλοία μπορούν υπό κάποιες προϋποθέσεις να διατηρούν αυτούς τους διαδρόμους ανοιχτούς και τον χειμώνα. Οι Σοβιετικές Ένοπλες δυνάμεις έπρεπε να λάβουν υπόψη τα μεταβαλλόμενα επίπεδα του νερού και τις περιβαλλοντικές συνθήκες κατά τον προγραμματισμό της μεταφοράς, οδηγώντας στην ανάπτυξη πιο ανθεκτικών σκαφών και λογιστικών στρατηγικών. Η ικανότητα μεταφοράς ναυτικών δυνάμεων μέσω ποτάμιων διαδρομών ήταν ιδιαίτερα προκλητική για τη στρατηγική του Σοβιετικού ναυτικού. Ωστόσο, του επέτρεπε τη άμεση επανατοποθέτηση ναυτικών μονάδων, αν και με ορισμένους περιορισμούς, ενισχύοντας την ικανότητα της ΕΣΣΔ να προβάλλει ισχύ στη ξηρά και σε γειτονικές περιοχές. Αυτή η ικανότητα υποστήριξε την ίδρυση μιας ισχυρής ναυτικής παρουσίας σε στρατηγικές υδάτινες οδούς και συνέβαλε στην άμυνα των τεράστιων συνόρων της.
Αυτό το δίκτυο έχει κληρονομηθεί από τη Ρωσία, η οποία επιδιώκει όχι μόνο να το διατηρήσει, αλλά όπως σημειώθηκε, να το επεκτείνει και να το αξιοποιήσει. Ο ρόλος του είναι ιδιαίτερα σημαντικός στη μετακίνηση ναυτικών δυνάμεων σε μια εσωτερική γραμμή επικοινωνίας που διευκολύνει την μεταφορά τους μεταξύ της Μαύρης Θάλασσας, του Καυκάσου, της Βαλτικής και της Λευκής Θάλασσας στην Αρκτική. Το δίκτυο ονομάζεται Ενωμένο Σύστημα Βαθιάς Θάλασσας – United Deep Water System (UDWS) – και με βάθος 4 έως 4,5 μέτρων επιτρέπει τη χρήση του από πολεμικά πλοία έως 5.000 τόνους, δηλαδή πλοία του μεγέθους κορβέτας και φρεγάτας που ναυπηγεί το Ρωσικό Ναυτικό, ενώ μπορεί επίσης να επιτρέψει τη χρήση του από αναδυόμενα υποβρύχια όπως τα υποβρύχια κλάσης Kilo. Ποιο συγκεκριμένα, από τα αρχικά στάδια του πολέμου στην Ουκρανία, το Ρωσικό ναυτικό της Μαύρης Θάλασσας ενισχύθηκε με μονάδες που μεταφέρθηκαν από τον Στόλο της Κασπίας . Η τελευταία αποτελείται από 27 μονάδες, που περιλαμβάνουν κορβέτες, αποβατικά πλοία και ναρκαλιευτικά. Δεν θα πρέπει να αποτελεί έκπληξη λοιπόν το ότι ο Πρόεδρος Πούτιν έχει εκδώσει δήλωση περιγράφοντας τη ‘λεκάνη των θαλασσών Αζόφ και Μαύρης ως ενιαίο χώρο’ και ότι τα κυριαρχικά και διεθνή δικαιώματα της Ρωσίας στην περιοχή θα πρέπει να θεωρούνται ως διαχρονικό καθήκον της ναυτικής πολιτικής της Ρωσίας .
Με την απόκτηση της Κριμαίας λοιπόν, η Ρωσία έχει επιπλέον πετύχει την εξασφάλιση της γραμμής επικοινωνιών, SLOC, μεταξύ της Θάλασσας του Αζόφ και της Μαύρης Θάλασσας, η οποία αμφισβητούνταν από τον έλεγχο μέρους των στενών από την Ουκρανία, ενώ με την προσάρτηση των παράκτιων περιοχών που είχε η Ουκρανία στη Θάλασσα του Αζόφ, εξασφαλίζει από οποιαδήποτε απειλή την έξοδο του UDWS καθώς και τη συνέχεια του προς τις ανοιχτές περιοχές της Μαύρης Θάλασσας. Έτσι, ναυτικές μονάδες από τη Βαλτική, τον Καύκασο και τη Ρωσική Ατλαντική ναυτική δύναμη μπορούν τώρα να μετακινούνται στη Μαύρη Θάλασσα ανενόχλητες όταν χρειάζεται, και να επιστρέφουν στη βάση τους όταν δεν υπάρχει η ανάγκη. Με αυτόν τον τρόπο, η Ρωσία παρακάμπτει σε κάποιο βαθμό τη διαδρομή που ελέγχει το ΝΑΤΟ, από τον Βόρειο Ατλαντικό έως τα Στενά του Γιβραλτάρ και την Μεσόγειο, και μικραίνει τη διάρκεια του ταξιδιού. Επιπλέον επιτρέπει στον στόλο της Βαλτικής που είναι σχεδόν αποκλεισμένος στα λιμάνια του από τις Νατοϊκές χώρες, με λίγες κύριες μονάδες επιφανείας μικρού μεγέθους, στο να αποσυρθεί στην Λευκή ή στην Μαύρη Θάλασσα προκειμένου να αποφύγει τον αποκλεισμό του και την καταστροφή του. Λαμβάνοντας υπ’ όψη ότι η Ρωσία έχει δώσει έμφαση σε μεσαίες και μικρές ναυτικές μονάδες κάτω από 5.000 τόνους εξοπλισμένες με μακρού βεληνεκούς βλήματα, η σημασία του UDWS και ο έλεγχος της πρόσβασης σε αυτό είναι ιδιαίτερης βαρύτητας.
Όσον αφορά τη Μεσόγειο, η Ρωσική ναυτική στρατηγική είναι μια συνέχεια της στρατηγικής της Ρωσίας στη Μαύρη Θάλασσα. Η Ρωσία βλέπει τη Μεσόγειο με πολλούς τρόπους, ένας από τους οποίους είναι ότι την θεωρεί ως προωθημένη περιοχή άμυνας. Ο δεύτερος βλέπει την Μαύρη και την Κασπία θάλασσα ως διαδρομές προς αυτήν και κανάλια που μέσω της Μεσογείου θα προβάλλουν δύναμη στις εφαπτόμενες περιοχές, με έμφαση στην Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική . Ανακεφαλαιώνοντας, η Ρωσία επιδιώκει με την ανάπτυξη ναυτικών δυνάμεων στη Μεσόγειο να ενισχύσει την ασφάλειά της, ενώ ταυτόχρονα να παρουσιαστεί ως μια εναλλακτική δύναμη έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών . Επιπλέον, η Μεσόγειος θεωρείται από τη Μόσχα ως ένας κοινός χώρος που περιλαμβάνει την Ευρώπη, την Αφρική και την Μέση Ανατολή, στον οποίο, εκτός από την άσκηση επιρροής με τη ναυτική της παρουσία, προσβλέπει και στο να προβάλλει έναν ορισμένο έλεγχο σε κρίσιμα σημεία όπως η Διώρυγα του Σουέζ και το Στενό του Γιβραλτάρ .
Με την συγκρότηση μιας μόνιμης ναυτικής δύναμης στην περιοχή, επιδιώκει την εποπτεία των οδών διέλευσης προς τη Μαύρη Θάλασσα, και κατά συνέπεια προς τη Ρωσία, καθώς και να εντάξει τις γειτονικές χώρες στο σύστημα συμμαχιών της. Μια προσπάθεια που είχε στόχο την Αίγυπτο και την Κύπρο με μικτά αποτελέσματα. Η εμπλοκή της στο Λιβυκό εμφύλιο πόλεμο είναι μέρος αυτής της πολιτικής και αποσκοπεί στην εξασφάλιση μιας βάσης που θα εξυπηρετήσει τις επιχειρήσεις της στην Ανατολική Μεσόγειο ενώ θα τις επεκτείνει περαιτέρω στο κεντρικό και δυτικό μέρος της θάλασσας . Μια προσπάθεια που αποκτά ιδιαίτερη σημασία λόγω της κατάρρευσης του καθεστώτος Άσαντ και της πιθανότητας απώλειας της μοναδικής βάσης της Ρωσίας στη Μεσόγειο. Δεν θα πρέπει να αποτελεί έκπληξη λοιπόν ότι οι προμήθειες όπλων προς τον Τομπρούκ είναι σε αυξανόμενη βάση, όπως και το Ρωσικό προσωπικό που διαμένει στη Λιβύη. Στο όλο επιχείρημα πρέπει επίσης να προσθέσουμε την παρουσία του Σώματος της Αφρικής, μιας Ρωσικής παραστρατιωτικής ομάδας παρόμοιας με τη μονάδα Wagner , σε μια προσπάθεια να ενισχύσει τους συμμάχους της Ρωσίας στη χώρα.
Συνεπώς, η υποστήριξη των συμμάχων της στη Μέση Ανατολή είναι ένας ακόμη στόχος της Ρωσικής ναυτικής παρουσίας και έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στην στρατιωτική παρέμβασή της στη Συρία, όπου υποστήριξε το καθεστώς Άσαντ. Οι ναυτικές επιχειρήσεις της Ρωσίας στη Μεσόγειο έχουν επίσης ενισχύσει τη ευρύτερη στρατηγική της που σκοπεύει στην εξασφάλιση συμμαχιών με βασικές περιφερειακές δυνάμεις όπως η Αίγυπτος και η Αλγερία. Τέλος, όπως και με την ναυτική της πολιτική στη Μαύρη Θάλασσα, το ΝΑΤΟ είναι μία ακόμη προτεραιότητα στη Ρωσική στρατηγική σκέψη. Στην προκειμένη περίπτωση θεωρεί ότι με την παρουσία της αμφισβητεί την Δυτική Κυριαρχία επιβεβαιώνοντας την επιρροή της στη Μεσόγειο, ενώ οι ναυτικές ασκήσεις σηματοδοτούν την ικανότητά της να επιχειρεί στην περιοχή όπως και πέρα από αυτήν. Το κύριο μέσο άσκησης της συγκεκριμένης πολιτικής στη Μεσόγειο είναι ο στόλος της Μαύρης Θάλασσας . Ιδιαίτερα κατά τη Ρωσική εμπλοκή του 2015 στη Συρία, ο στόλος ανέλαβε τον κύριο ρόλο της παροχής εφοδίων, ενώ αργότερα έγινε γνωστό ως «Συριακό Εξπρές». περαιτέρω τουλάχιστον τέσσερα υποβρύχια της κλάσης Kilo αναπτύχθηκαν στο χώρο, κάνοντας επίσης χρήση των πυραύλους τους . Κατά αυτόν τον τρόπο λοιπόν, ο έλεγχος της Κριμαίας και της Θάλασσας του Αζόφ επιτρέπει στη Ρωσία όχι μόνο να ενισχύσει τον Στόλο της Μαύρης Θάλασσας αλλά ουσιαστικά και την παρουσία της στη Μεσόγειο. Αν και οι μεγάλες μονάδες εξακολουθούν να πρέπει να κάνουν το μακρύ ταξίδι γύρω από την Νατοϊκή ελεγχόμενη ακτογραμμή της Ευρώπης.
Υπό το πρίσμα της αδυναμίας της να δράσει στον Βόρειο Ατλαντικό στην έκταση που το έκανε η Σοβιετική Ένωση, η Ρωσία έχει επενδύσει σημαντικά στο να εκσυγχρονίσει τον Στόλο της Μαύρης Θάλασσας και ως συνέπεια της Μεσογειακής της ναυτικής δύναμης της. Έμφαση έχει δοθεί στην ενσωμάτωση των πυραύλων κρουζ Kalibr, οι οποίοι έχουν ενισχύσει την ικανότητα της Ρωσίας να πλήττει στόχους σε μεγάλες αποστάσεις. Στο πρόγραμμα αναβάθμισης των υποβρυχίων, όπως η κατασκευή των υποβρυχίων κλάσης Varshavyanka (βελτιωμένη κλάση Kilo), και στην επένδυση σε συστήματα A2/AD (Anti-Access/Area Denial) με την ανάπτυξη προηγμένων συστημάτων αεράμυνας και πυραύλων στην Κριμαία και μέχρι πρόσφατα στη Συρία. Στόχος είναι να επεκταθούν οι ικανότητες της Ρωσίας να αρνείται στους αντιπάλους της ελευθερία κινήσεων. Η Μόσχα όπως σημειώθηκε βλέπει τον εαυτό της σε μια παρόμοια κατάσταση με αυτή της Γαλλίας στο τέλος του 19ου αιώνα, καθώς αντιμετωπίζει προκλήσεις σε πολλαπλά θαλάσσια μέτωπα ενώ θεωρεί ως απειλή τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη, μια απειλή που πρέπει να αντιμετωπιστεί στη Μαύρη Θάλασσα και τη Μεσόγειο. Ωστόσο, λόγω περιορισμών σε πόρους και εγκαταστάσεις, δεν διαθέτει τις ίδιες ικανότητες όπως κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου και πρέπει να εφαρμόσει άλλους τρόπους. Για να επιτύχει και να διατηρήσει την παγκόσμια προβολή που επιθυμεί, πρέπει να ελέγξει τις εγγύς θάλασσες, και έτσι εφαρμόζεται ένα δόγμα Άρνησης Θάλασσας που επηρεάζεται από την Jeune École . Τα πιο αξιοσημείωτα παραδείγματα αυτής της αντίληψης είναι οι στόλοι της Μαύρης Θάλασσας και της Κασπίας.
Αντίστοιχα λοιπόν η Ρωσική στρατιωτική σκέψη έχει επικεντρωθεί στην ανάπτυξη των χερσαίων πυραύλων επιφανείας/επιφανείας, ενώ αναβαθμίζει την αεροπορία της για να μεταφέρει νέας γενιάς αντιπλοικούς πυραύλους με σκοπό να τους αναπτύξει στη Μαύρη Θάλασσα. Στόχος της είναι να δημιουργήσει ένα εκτενές δίκτυο δυνατοτήτων Άρνησης Θάλασσας, επιβάλλοντας την έννοια αυτή και επεκτείνοντάς την στη Μεσόγειο. Ωστόσο, περιορισμοί στην ανάπτυξη των Ρωσικών ναυτικών δυνάμεων επιβάλλονται από τη Σύμβαση του Μοντρέ όσον αφορά την διέλευση πλοίων από τα στενά, όπως και από την υφιστάμενη αβεβαιότητα σχετικά με την διάθεση ναυτικών εγκαταστάσεων και λογιστικής υποστήριξης στη Μεσόγειο. Η Συνθήκη του Μοντρέ όντως επιβάλλει ορισμένους περιορισμούς στις ενέργειες της Ρωσίας σχετικά με τις επιθυμίες της στη Μεσόγειο, ωστόσο δεν εμποδίζει τα πλοία της Μαύρης Θάλασσας να διέρχονται στη Μεσόγειο ενώ η Ρωσία βρίσκεται σε ειρήνη, και υποχρεώνει να τους επιτρέπεται η επιστροφή στις βάσεις τους αν η Ρωσία βρίσκεται σε πόλεμο. Από την άλλη πλευρά, επιβάλλει περιορισμούς στις μη παράκτιες χώρες της Μαύρης Θάλασσας, επιτρέποντας τους μέγιστο συνολικό εκτόπισμα 45.000 τόνων και διάρκεια παραμονής έως 21 ημερών.
Εν κατακλείδι
Η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία άλλαξε σημαντικά την στρατηγική κατάσταση στη Μαύρη Θάλασσα. Η Σεβαστούπολη, η οποία φιλοξενεί το Στόλο της Μαύρης Θάλασσας, παρέχει ένα λιμάνι ελεύθερο από τους πάγους όλη τη διάρκεια του έτους και χρησιμεύει ως η κύρια βάση των ναυτικών επιχειρήσεων της Ρωσίας στην περιοχή. Η στρατιωτικοποίηση της Κριμαίας περιλάμβανε την ανάπτυξη προηγμένων συστημάτων πυραύλων, όπως οι χερσαίοι πύραυλοι επιφανείας/επιφανείας Bastion-P και μονάδες αεράμυνας, ενώ η Ρωσία έχει δώσει προτεραιότητα στην αναβάθμιση του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας, αντικαθιστώντας παλαιά πλοία της Σοβιετικής εποχής με προηγμένες φρεγάτες, κορβέτες και υποβρύχια, όλα εξοπλισμένα με πυραύλους κρουζ. Αυτές οι σύγχρονες πλατφόρμες ενισχύουν την ικανότητα της Ρωσίας για επιθέσεις ακριβείας, επιχειρήσεις Άρνησης Πρόσβασης/Άρνησης Περιοχής (A2/AD) και προβολή δύναμης σε εγγύς θάλασσες. Επιπλέον, η Μαύρη Θάλασσα είναι ένας κρίσιμος κόμβος για υποδομές ενέργειας, περιλαμβάνοντας αγωγούς και θαλάσσιους πόρους. Η Ρωσία έχει προσπαθήσει να επιβάλει κυριαρχία σε αυτόν τον χώρο ερχόμενη σε ευθεία αντιπαράθεση με την Ουκρανία και άλλες παράκτιες χώρες. Η κατάληψη θαλάσσιων ζωνών στην Κριμαία επέτρεψε στη Ρωσία να διεκδικήσει εκτενείς αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου, εδραιώνοντας περαιτέρω την ενεργειακή της επιρροή.
Στον αντίποδα όμως, κατά την διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία, η τελευταία κατάφερε να επιτύχει μερικές συντριπτικές ήττες στο Ρωσικό ναυτικό, χρησιμοποιώντας τις δικές της τακτικές Άρνησης Περιοχής. Η βύθιση του καταδρομικού Μόσχβα από πυραύλους επιφανείας/επιφάνειας όπως και άλλων μονάδων του Ρωσικού ναυτικού σε παρόμοιες επιθέσεις συμπεριλαμβανόμενων και αυτών που περιλαμβάνουν Μη Επανδρωμένα Επιφανειακά Σκάφη (USVs), οδήγησε στην αποχώρηση του Ρωσικού Ναυτικού από τη δυτική πλευρά της Μαύρης Θάλασσας . Ωστόσο, αυτές οι επιτυχίες δεν έχουν αλλάξει την υφιστάμενη κατάσταση, καθώς το δόγμα της Ρωσίας στην περιοχή βασίζεται στην Άρνηση Θάλασσας με τη χρήση πυραύλων μεγάλης εμβέλειας από χερσαίες, θαλάσσιες και αεροπορικές μονάδες και όχι στη φυσική παρουσία του Ρωσικού ναυτικού κατά μήκος της Ουκρανικής ακτογραμμής. Επιπλέον, ο Ρωσικός στόλος υποβρυχίων έχει παραμείνει αλώβητος λόγω της έλλειψης σχετικών μέσων από την Ουκρανία για την αντιμετώπισή του. Σε κάθε περίπτωση, η Ουκρανική δράση έχει αποδειχτεί πρόκληση για την Ρωσική κυριαρχία στη Μαύρη Θάλασσα.
Ωστόσο, η επίδραση των κυρώσεων λόγω των Ρωσικών ενεργειών είναι ένα εντελώς διαφορετικό θέμα. Για να ξεκινήσουμε, η Ρωσική βιομηχανία έχει χάσει την πρόσβαση σε Δυτική τεχνολογία, γεγονός που οδήγησε σε αναστολή πολλών έργων. Ηλεκτρονικά, εργαλεία μηχανών και άλλα υλικά που παλαιότερα εισάγονταν από Δυτικές χώρες τώρα πρέπει να βρουν άλλη πηγή προμήθειας. Το ίδιο ισχύει και για υλικά που προέρχονται από την Ουκρανία, όπως οι μηχανές πλοίων που αντικαταστάθηκαν με εισαγωγές από την Κίνα, με τις τελευταίες να ενσωματώνονται σε Ρωσικά πολεμικά πλοία με μικρή επιτυχία . Περαιτέρω, το ναυτικό πρόγραμμα της Ρωσίας αντιμετωπίζει πολλαπλές προκλήσεις όπως ο μικρός αριθμός ναυπηγείων, ο περιορισμένος αριθμός καταρτισμένου εργατικού δυναμικού και η αυξανόμενη ζήτηση από τον πολιτικό τομέα και τις στρατιωτικές ανάγκες ταυτόχρονα, χωρίς να συμπεριλάβουμε τη χαμηλότερη ποιότητα των προϊόντων που παράγονται από τη Ρωσική βιομηχανία σε σύγκριση με τα Δυτικά υλικά που χρησιμοποιούνταν παλαιότερα.
Η ναυτική στρατηγική της Ρωσίας στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα έχει σημαντικές επιπτώσεις. Η επιθετική στάση της Μόσχας έχει κλιμακώσει τις εντάσεις με το ΝΑΤΟ, οδηγώντας σε αυξημένη Δυτική στρατιωτική παρουσία και ασκήσεις στην περιοχή. Από την άλλη πλευρά, ο έλεγχος των διαδρομών της Μαύρης Θάλασσας επιτρέπει στη Ρωσία να επηρεάζει τις αλυσίδες εφοδιασμού ενέργειας της Ευρώπης, ιδιαίτερα στο πλαίσιο του ανταγωνισμού των αγωγών και των κυρώσεων, ωστόσο το τελευταίο θα εντείνει μόνο τις εντάσεις με τη Δύση. Επίσης, οι ναυτικές δραστηριότητες της Ρωσίας συχνά επιδεινώνουν τις υπάρχουσες συγκρούσεις, όπως συμβαίνει στην Ουκρανία και τη Συρία, όπου οι ναυτικές δυνάμεις παίζουν υποστηρικτικό ρόλο σε ευρύτερες στρατιωτικές εκστρατείες. Σε κάθε περίπτωση, η ναυτική πολιτική της Ρωσίας στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα είναι μια απόδειξη της αποφασιστικότητάς της να εξασφαλίσει στρατηγικό βάθος και επιρροή πέρα από τα σύνορά της. Αξιοποιώντας ιστορικούς δεσμούς, σύγχρονες δυνατότητες και στρατηγική γεωγραφία, η Μόσχα αποσκοπεί να αμφισβητήσει τη Δυτική κυριαρχία και να επιβεβαιώσει την αυτονομία της ως κύριος παίκτης στις παγκόσμιες δυναμικές ασφάλειας. Ωστόσο, αυτή η επιθετικότητα επίσης ελλοχεύει τον κίνδυνο αύξησης περαιτέρω της στρατιωτικοποίησης και της αστάθειας σε αυτές τις κρίσιμες περιοχές, υπογραμμίζοντας τη λεπτή ισορροπία μεταξύ της προβολής δύναμης και της περιφερειακής ειρήνης ενώ σε οποιαδήποτε περίπτωση απομονώνει περαιτέρω τη Ρωσία.